Trái đắng du học: Du học về, thất nghiệp - Ai tin?

Giấc mơ "toàn cầu hóa" quay đầu trước thực tế thị trường lao động nội địa

Mỗi năm, hàng chục nghìn du học sinh Việt Nam trở về từ các nền giáo dục phát triển như Mỹ, Úc, Anh, Canada… với kỳ vọng tìm được công việc xứng đáng với bằng cấp và trải nghiệm quốc tế. Nhưng theo khảo sát của Trung tâm Hỗ trợ sinh viên Việt Nam (2024), có đến 35% du học sinh sau 6 tháng trở về vẫn chưa tìm được việc làm phù hợp, và gần một nửa trong số đó đang làm những công việc trái ngành, hoặc ở mức lương thấp hơn kỳ vọng rất nhiều.

Nguyên nhân không chỉ đến từ thị trường lao động đang dư thừa nhân lực ở một số ngành mà còn do những "lỗ hổng" về kỹ năng, hiểu biết văn hóa doanh nghiệp, và tâm lý kỳ vọng quá cao của du học sinh.

Nguyễn Thảo Trang (26 tuổi), tốt nghiệp Thạc sĩ ngành Quản trị nhân sự tại một trường đại học danh tiếng ở Anh, từng là niềm tự hào của gia đình khi giành được học bổng toàn phần. Nhưng khi trở về Việt Nam, cô đã trải qua 6 tháng ròng rã không tìm được công việc phù hợp.

“Mình nộp CV đến hơn 40 công ty lớn, nhưng hoặc không có phản hồi, hoặc bị loại sau vòng phỏng vấn. Có lần mình được hỏi: ‘Em học ở nước ngoài thì có hiểu văn hóa công sở Việt Nam không?’. Mình biết lúc đó, nhà tuyển dụng nghi ngờ khả năng hòa nhập của mình.”

Trang cho biết, cô từng nghĩ bằng cấp và tiếng Anh là đủ, nhưng sau những tháng thất nghiệp, cô nhận ra mình thiếu kỹ năng kết nối, thiếu hiểu biết về môi trường làm việc trong nước và cả sự khiêm tốn cần thiết khi mới bắt đầu lại từ đầu.

Hiện tại, Trang đã tìm được việc tại một công ty start-up, chấp nhận bắt đầu từ vị trí nhân viên, mức lương khiêm tốn, và xem đây là bước đệm để thích nghi lại với thị trường lao động Việt Nam.

Vì sao du học sinh thất nghiệp?

Nhận định về tình trạng du học sinh về nước có thể đối diện với nguy cơ thất nghiệp, ông Đặng Tuấn Anh (CEO Công ty Du lịch Tuấn Anh Traver) cho biết do 4 nguyên nhân sau:

Kỳ vọng cao – Thực tế thấp: Nhiều du học sinh trở về với tâm thế "mình phải được đãi ngộ xứng đáng", kỳ vọng vào mức lương cao, vị trí quản lý, môi trường làm việc lý tưởng. Tuy nhiên, thị trường lao động Việt Nam không thiếu nhân lực giỏi, có kinh nghiệm và am hiểu văn hóa địa phương. Trong khi đó, nhiều du học sinh mới ra trường, thiếu kinh nghiệm thực chiến, dễ bị tụt lại.

Thiếu kết nối và hiểu biết thị trường nội địa: Thời gian dài học tập và sinh sống ở nước ngoài khiến nhiều bạn trẻ mất liên kết với mạng lưới nghề nghiệp tại Việt Nam. Việc không tham gia thực tập trong nước, thiếu kinh nghiệm làm việc tại các doanh nghiệp Việt khiến họ trở nên "lạc lõng" khi quay về.

Rào cản ngôn ngữ và văn hóa công sở Việt Nam: Nghe có vẻ lạ, nhưng nhiều du học sinh gặp khó khăn trong giao tiếp tiếng Việt chuyên ngành, đặc biệt là trong các lĩnh vực như luật, truyền thông, giáo dục… Ngoài ra, sự khác biệt về phong cách làm việc – vốn thiên về cá nhân, phản biện mạnh mẽ ở phương Tây – đôi khi không phù hợp với văn hóa tập thể, đề cao thâm niên ở các công ty trong nước.

Thiếu kỹ năng mềm, kỹ năng thích ứng: Có bạn giỏi chuyên môn nhưng không biết cách viết CV đúng chuẩn tuyển dụng tại Việt Nam, không biết thể hiện bản thân trong vòng phỏng vấn, không có kỹ năng xây dựng mối quan hệ hay giữ vững tinh thần khi gặp áp lực công việc.

PGS.TS Nguyễn Phương Mai, chuyên gia giao tiếp liên văn hóa, từng giảng dạy tại Hà Lan, cho rằng:

“Du học là một lợi thế, nhưng không phải là tất cả. Tư duy toàn cầu rất tốt, nhưng khi về Việt Nam, các bạn phải học cách thích nghi với văn hóa địa phương. Có thể bạn giỏi ở nước ngoài, nhưng nếu không biết lắng nghe, không hòa nhập được với đội nhóm, bạn vẫn thất bại.”

Bà cũng nhấn mạnh, du học sinh nên chủ động kết nối với các tổ chức, hội nhóm sinh viên, cựu du học sinh tại Việt Nam, tìm hiểu thị trường lao động từ sớm, và quan trọng nhất là có một tâm thế “bắt đầu lại” thay vì đòi hỏi “xứng đáng với tấm bằng”.